De zon: je vriend of vijand?

Zodra de zon gaat schijnen, wordt je aan alle kanten gewaarschuwd. Uitkijken voor de zon en je vooral dik insmeren met zonnebrandcrème, zelfs in de schaduw! Om te voorkomen dat je huidkanker krijgt. De beschermingsfactoren op de verpakkingen tonen duizelingwekkende getallen: 30, 50, 60.. Als gebruiker denk je waarschijnlijk: hoe hoger hoe beter. De hetze tegen de zon zaait verwarring en angst. Het creëert een dilemma: wel of niet de zon in? En wat zijn de gevolgen van het gebruik van zonnebrandcrème?  Wat zijn de feiten?

Het is belangrijk om eerst te begrijpen dat er verschillende 'soorten' UV-straling bestaat. Het UV-gedeelte van het spectrum van zonlicht heeft namelijk 3 bandbreedten in de golflengten: A, B en C

• UV-A: vormt 90 en 95% van het UV licht dat de aarde bereikt. UV-A dringt het diepste door in de huid en bewerkstelligt het eerste stadium van bruining van de huid. Het speelt een rol bij vroegtijdige veroudering van de huid. UV-A is de bandbreedte die kankerachtige vervormingen in de huid kan veroorzaken. UV-A komt door het raam heen. 
• UV-B: straalt niet diep in de huid en is de belangrijkste bron voor de vorming van vitamine D. UV-B komt niet door het raam heen. 
• UV-C: is de meest schadelijke maar komt niet door ozonlaag heen. Deze wordt daarom buiten beschouwing gelaten. 

Hieruit kun je al het belang halen van een evenwicht tussen beide stralingen voor de mens. UV-B is onmisbaar voor de vorming van vitamine D in de huid. UV-A geeft ons de gewenste bruining van de huid, maar teveel leidt tot verbranding. Hoe vindt je dit evenwicht?

Hoe krachtig is het bewijs dat blootstelling aan de zon melanomen veroorzaakt? Uit onderzoek blijkt dat mensen met de grootste melanomen niet degenen zijn die het meest in de zon zijn. Opmerkelijk? De getroffen lichaamsdelen zijn ook niet de delen die het meeste zonlicht ontvangen en niet alle mensen met lichte huid worden in gelijke mate getroffen. 

Een andere conclusie die getrokken werd, was dat korte perioden van blootstelling riskanter lijkt dan constante blootstelling. Melanomen komen bijvoorbeeld minder voor bij mensen die voor hun beroep buiten werken, zoals boeren en vissers. Het komt juist meer voor bij mensen die binnen werken.

Zonnebrandcrèmes filteren vooral de UV-B straling en de UV-A straling veel minder. Maar weet je nog wat de meest schadelijke straling was? Inderdaad, UV-A straling.. De beschermingsfactor: SPF, wordt echter vastgesteld op basis van de absorptie van de UV-B straling. EU regelgeving eist dat de beschermingsfactor tegen UV-A 1/3e moet bedragen van de factor tegen UV-B. Dit betekent dat crèmes met een hoge beschermingsfactor in feite ook een beperkte bescherming bieden, aangezien het meest schadelijke UV-A toch doordringt. Chemische zonnebrandcrèmes schakelen UV-A straling niet uit. De aangeboden crème laten steeds hogere beschermingsfactoren zien. Mensen denken dat factor 30 de dubbele bescherming biedt van factor 15. Maar dat is dus niet zo. Factor 15 blokkeert ongeveer 93% van alle UV-B straling, bij factor 30 is dat 98% en bij factor 50 is het ongeveer 99%.

Waarom steeg het aantal gevallen met huidkanker zo sterk in het laatste kwart van de vorige eeuw? In 1992 werd al een onderzoek gepresenteerd waaruit bleek dat de grootste toenames van melanomen plaatsvonden in landen waar het gebruik van chemische zonnebrandcrèmes zwaar gepromoot was. Er is dus verontrustende informatie die benadrukt dat zonnebrandcrèmes wel eens gevaarlijk kunnen zijn. Mensen realiseren zich te weinig dat alle op de huid gesmeerde stoffen in de bloedsomloop terecht komen en op allerlei plekken in het lichaam gevolgen kunnen hebben. 

Er werden in 2021 800 verschillende crèmes getest op de aanwezigheid van toxische chemicaliën. Slechts 25% van de producten bleek veilig. De mate van toxiciteit loopt zeer uiteen en is onderwerp van discussie. Maar gebruik van deze ingrediënten is helemaal niet nodig, aangezien er voldoende alternatieven zijn. 

Welke stoffen zijn het meest toxisch?

• Benzophenon (of afgeleiden hiervan, zoals oxybenzophenon): deze stof wordt geactiveerd door UV-straling en is een van de krachtigste veroorzakers van de zogenaamde vrije radicalen, en wordt gezien als kankerverwekkend (!)
• Parabenen (para-amino-benzoezuur PABA), octyl-dimethyl PABA): ivm allergische reacties
• Cinnamaten, vooral octyl-methoxy-cinnamaat (OMC)
• Cyclohexyl -en cyclohexanol-verbindingen 
• Methyl-benzylidene camphor (4-BMC)

Uit onderzoeken blijkt dat veel zonnebrandcrèmes nanodeeltjes bevatten. Bij tests van aantal bekende merken werden nanodeeltjes van titaniumdioxide gevonden. Recent onderzoek liet zien dat deze deeltjes heel veel vrije radicalen produceren bij instraling van UV-licht. Kankerverwekkend dus!

Een andere groep wetenschappers vermoedt dat een vitamine D tekort de oorzaak is van melanomen. Er is veel wetenschappelijk onderzoek beschikbaar dat concludeert dat vitamine D een beschermende rol speelt ten aanzien van het ontstaan van alle typen kanker. 

Het is duidelijk dat we niet lichtzinnig moeten omgaan met de anti-zonnebrandmiddelen. Continue preventief insmeren is echt niet verstandig. Het is beter om iedere dag dat de zon schijnt onbeschermd kort in de zon te gaan om de huid langzaam te laten wennen. Controleer alle cosmetica op de aanwezigheid van SPF. Als dat erop staat en het middel wordt wordt elke dag op het gezicht gesmeerd, is dat in dus ongewenst! 

Het meest verstandige is om je blote huid langzaam aan de zon te laten wennen. Dat betekent dus: begin in het voorjaar met zo vaak mogelijk kort in de zon te zitten, en juist tussen 12:00 en 14:00 uur. Want dan vang je de benodigde UV-B straling op die nodig is voor vitamine D vorming in de huid. Bouw de gewenning met het gehele lichaam ook zo op. Je huidtype is uiteraard van belang. Heb je een bleke huid? Dan moet je voorzichtiger te werk gaan. Zodra je huid licht roze kleurt, moet je uit de zon gaan of je huid bedekken. Als dat onvoldoende is, of die mogelijkheid is er niet, smeer je dan in met veilige zonnebrandcrèmes. Je kunt jezelf ook insmeren met zinkzalf, daar zit zinkoxide in dat beschermt tegen verbranden.

Het antwoord is kort: nee, de zon is niet onze vijand, maar onze vriend. En net als met echte vrienden geldt, daar moet je zorgvuldig mee omgaan.